Net als van Jezus hebben we van Socrates geen directe kennis, d.w.z. we moeten het in beide gevallen doen met wat anderen (vooral volgelingen) over hun leermeesters gezegd hebben. Het beeld van Socrates draagt hierbij onherroepelijk het stempel van zijn briljante leerling Plato. Zozeer zelfs, dat – zeker in de latere dialogen – Socrates meer een literair personage is dan een echte persoon. Er is echter nog een andere leerling van Socrates die zijn herinneringen heeft opgeschreven: de Atheens aristocraat Xenophon (430-355). Gymnasiasten of zij die Grieks-Latijnse gedaan hebben denken bij deze naam spontaan aan de auteur van de Anabasis, met behulp waarvan zij het Grieks onder de knie hebben proberen te krijgen. Deze zelfde man is echter ook onder het gehoor van Socrates geweest, en heeft in vier boeken zijn Herinneringen aan Socrates gebundeld. Een veel saaiere man dan de Socrates die Plato ons in zijn eerste dialogen schetst komt hier naar voren, maar wel – overeenkomstig Plato – iemand die met een zekere verbetenheid probeert te bepalen wat mensen wel en niet kunnen weten. En dat altijd met het oog op een ‘beter handelen’. En ja, dit laatste omvat volgens Xenophon ook advies voor de beste manier om geld te verdienen of z’n vermogen te beheren. Je hebt de indruk dat je hier toch meer Xenophon hoort (net zoals dat bij Plato het geval is). Bij het beeld dat Xenophon schetst kun je je ook moeilijk inbeelden dat deze Socrates ooit beschuldigd, en ter dood veroordeeld zou kunnen worden vanwege het ‘bederven van de jeugd’ (zoals de aanklacht luidde op grond waarvan de echte Socrates z’n fysieke leven heeft moeten opgeven). Dat past toch beter bij het beeld dat Plato schetst. Ik zal maar zeggen: Socrates de ‘horzel’ is bij Xenophon ver te zoeken. Ook mis je de ironie. De vertaler, Cornelis Verhoeven (die zich beperkt tot een bijzonder korte inleiding (net iets meer dan 5 bladzijden), geeft aan dat hij voor zijn vertaling dankbaar gebruik heeft gemaakt van de Duitse vertaling van Peter Jaerisch. Ze komt op mij heel natuurlijk over. Dat de tekst saai is, lijkt veeleer op het conto geschreven te moeten worden van de auteur dan van de vertaler. Bijzonder vreemd, tenslotte, vind ik dat de uitgever vergeet te vermelden dat dit boek een herdruk is van het boek uit 2000, en geen posthume primeur.
Dick Wursten
Xenophon, Herinneringen aan Socrates, vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Cornelis Verhoeven. 174p. Uitgeverij IJzer, Utrecht, 2019. ISBN 9789098942001