Baron-Cohen (Simon), Zero Degrees of Empathy

In de huid van een ander kruipen

Over spiegelneuronen, empathie en nog wat.

n.a.v. S. Baron-Cohen, Zero Degrees of Empathy: A new theory of human cruelty (2011) en het wetenschappelijk onderzoek van neuroloog V.S. Ramachandran.

Na-apen

Eind vorige eeuw bestudeerden Giacomo Rizzolatti en Vittorio Gallese (universiteit van Parma) de hersenen van apen om te zien hoe zij in hun brein een beweging voorbereidden. Geen spectaculair onderzoek totdat ze iets vreemds vaststelden. Toen Gallese een pinda oppakte zagen ze op de scanner hersenactiviteit bij de apen alsof zij die pakbeweging gemaakt hadden. Zonder een poot uit te steken, imiteerden zij in hun hoofd blijkbaar die pakbeweging: Spiegelneuronen noemden Rizzolatti en Gallese deze neuronen (zenuwcellen) dus.

De Amerikaanse neuroloog V.S. Ramachandran noemt deze ontdekking de meest onderschatte wetenschappelijke vondst van de vorige eeuw. Volgens hem ligt deze heel specifieke hersenactiviteit aan de basis van veel typisch menselijk gedrag: Ons vermogen om te leren, te socialiseren, ons in te leven in anderen, taal te verwerven, het begint allemaal met spiegelneuronen-activiteit. Vergezocht ?

Zien is voelen.

U zit te kijken naar iemand die een nagel in de muur klopt en opeens klopt hij ernaast en slaat zich op z’n vinger. Wedden dat u ook uw hand schielijk terugtrekt ! Of u kijkt naar de voetbalmatch van de Rode Duivels en ziet Lukaku op het doel afspurten, wedden dat ook uw beenspieren een licht verhoogde spanning vertonen, ook al zit u op de bank. En is het u al eens opgevallen hoe aanstekelijk geeuwen werkt ? Al deze verschijnselen zijn experimenteel gelinkt aan activiteit van spiegelneuronen in de desbetreffende hersengebieden. Die vuurden erop los alsof u zelf de hamer hanteerde of het doelpunt maakte etc. Wij onderdrukken de echte beweging meestal, omdat er wel meer actief is in onze hersenen dan alleen die spiegelneuronen. Maar onderwijl is het bijbehorende gevoel al wel opgewekt en doet z’n werk. En daar gaat het ’m om.

Spiegelneuronen en empathie

De spiegelneuronen zorgen er voor dat we bewegingen die we zien – of dit nu een strafschop of een gelaatsuitdrukking is – in ons eigen hoofd nadoen. Zonder dat we het beseffen leven we ons dus in die ander. Wij beleven via neurologische imitatie, mentale verbeelding wat die ander beleeft: Beleven, inleven, meeleven hangen nauw samen. Spiegelneuronen maken je sociaal. Je voelt een band met iemand buiten jou, met een ander. Je kunt in de huid van een ander kruipen. De mogelijkheid tot empathie wordt geboren. Onze innerlijke mens (de Engelsen spreken dan van ‘mind’; misschien kan hier het Nederlandse woord ‘gemoed’ dienst doen) deelt in de gevoelens van een ander mens. Bij dieren blijft dit vooral beperkt tot motoriek, bij de mens is dit uitgebreid tot zo goed als alle sociale interactie.


“Zero empathy”

De Engelse onderzoeker Simon Baron-Cohen (inderdaad een neef van Sacha) heeft zich vervolgens uitgebreid bezig gehouden met hoe empathie nu eigenlijk werkt. Empathie is meer dan spiegelneuronen die actief zijn. Omdat alle weten begint met ‘meten’ ontwikkelde hij een EQ-test (= Empathie Quotient), waarmee hij middels een vragenlijst het empathisch vermogen van zijn cliënten test. In een veelbesproken boek – Zero Degrees of Empathy: A new theory of human cruelty (2011) – richt hij zich vanuit deze invalshoek op de aloude vraag: ‘waar komt het kwaad vandaan?’ Zijn antwoord is duidelijk: gebrek aan empathie. Het schokkendst is dit bij mensen met psycho-/sociopathisch gedrag. NB: Zij scoren hoog op de cognitieve empathie schaal (ze weten maar al te goed hoe empathie werkt, ze maken er gebruik van), maar scoren ‘nul’ op de affectieve empathie schaal (ze voelen er niets bij). Hun spiegelneuronen werken perfect, maar bij hen leidt ‘zien’ niet tot voelen, maar tot manipuleren.

Tenslotte

Mono-causale verklaringen van menselijk gedrag zijn per definitie fout. Maar dat onderzoek naar empathie (inclusief de neurologische basis in het brein: spiegelneuronen) onze kijk op menselijk gedrag zal beïnvloeden, lijkt me niet onaannemelijk.

Dick Wursten