God 9.0 ? Neen dank u.

God 9.0 De spirituele groeikansen van het christendom (auteurs: Marion & Werner Tiki Küstenmacher, Tilmann Haberer – vertaler: Piet van Veldhuizen)

Dit van oorsprong Duitse boek (categorie: religieus zelf-hulp & groei-boek) heeft het goede met ons voor. Ze willen ons laten groeien. Fijn. De hoofd-auteurs Marion en Werner Tiki Küstenmacher zijn beide gecertificeerde – jaja! – Spiral Dynamics therapeuten, die de integrale psychologie van Ken Wilber en de kleurenspiraal van Clare Graves toepassen op de ontwikkeling van godsbeelden, geloof en spiritualiteit. Een hele mondvol, zeer impressive. Vandaar deze voetnoot, maar die mag u ook later lezen¹ Zij worden in de toepassing van deze theorie op God en geloof geholpen door Tilmann Haberer, theoloog, pastor, coach. De vertaler – ds. Piet van Veldhuizen – zet dit boek in de markt als een niet-normatieve schets van verschillende godsbeelden en geloofsbelevingen, waaraan de lezers zich kunnen spiegelen om bepaalde aspecten van hun godsbeeld (en de problemen daarrond) beter te kunnen ‘plaatsen’. Zo verwerf je een rijkere godsbeleving, geloof. Zeker hij bedoelt het goed. Alleen de tekst die hij vertaalt is echt van A-Z (van 1.0 tot 9.0, van tot je blauw groen of geel ziet) normatief, want gericht op verbetering. De basisveronderstelling is dus dat het nu dus niet goed (genoeg) is, en dat je moet ‘groeien’, evolueren. Daarin zit het normatieve aspect. Wist de vertaler dat niet? Jawel, maar hij dacht blijkbaar dat hij lood in goud kon veranderen door het boek slim te vertalen. Dat werkt natuurlijk niet. Het boek is namelijk doortrokken van dat maakbaarheidsachtige zelf-hulp groeimodel, waarbij je via zelftesten kunt achterhalen in welke fase je eigen bewustzijn zich bevindt, wat je vervolgens zou moeten veranderen om de volgende (hogere) fase te bereiken (die de vorige natuurlijk ‘integreert’). Echter:

Schema’s zijn altijd normatief.
Wantrouw ze, en in het bijzonder
die schema’s die pretenderen
niet normatief te zijn.

In het originele boek (in het Duits) is dat evident. Elk Godsbeeld (met nummer en kleur) heet daar een ‘Stufe’ (= een trede op een trap, een fase in een proces. In het Engels gaat het over ‘levels’ in value systems). De dragende gedachte is die van een lineaire ontwikkeling van de religie (godsdiensthistorisch, antropologisch, en psychologisch. Zonder verpinken worden die trouwens geparallelliseerd). Van God 1.0 naar God 9.0, of toch op z’n minst tot 7.0.² Jammer genoeg zijn er onderweg hardnekkige en lastige residuën van de vorige stadia die de weg omhoog belemmeren. Je daar bewust van worden, helpt die weerstanden te plaatsen, te overwinnen, te overstijgen. Daartoe dient dit boek. Als je het helemaal doorwerkt, zul je bij het ‘christendom’ van de toekomst horen. Anders natuurlijk niet (ben je ‘passé’). Niemand wil 3.0 zijn, als 7.0 of zelfs 9.0 in de verte lonkt. Dat de vertaler ‘Stufe’ vertaalt met ‘laag‘ (in de betekenis van ‘stratum’), is heel sympathiek, maar verandert niets aan de kern van de zaak. En: verkondigen dat elke eerdere laag niet een lager maar een dieper niveau aanduidt, is ontroerend, maar verandert ook niets aan de hoofdlijn van het boek: We moeten ons oude ik overstijgen, de kerk van het verleden achter ons laten, en opklimmen op de Jakobsladder ten hemel (of is het een toren van Babel?). En natuurlijk oordeelt de verlichte christen van de toekomst niet over mensen die ‘nog’ in die voorbije Stufen zijn blijven steken, daarvoor is hij te verheven… maar impliciet doet hij dat dus wel. Ben ik weer eens te kritisch? Ach, lees deze quote uit een interview met de vertaler (Piet van Veldhuizen), waar hij vertelt over de gesprekken die hij met de schrijvers heeft gevoerd, precies hierover:

“….We hebben nog een mooi robbertje gestoeid over de term Stufen, treden. In het Engels hebben ze dat vertaald met levels³, maar ik had daar bezwaar tegen: dat werd me te hiërarchisch, in de trant van: ‘jij bent zover nog niet’ en ‘je moet op een hoger niveau komen’. Bij lagen is het duidelijk dat een laag waar je bovenuit gekomen bent, er nog steeds onder ligt, en dat het niet een lager niveau is, maar een diepere laag. Dat klinkt veel waarderender.” … waarop Marion Küstemacher reageert met: “Dat is jouw groene hart die er lagen van wil maken, maar denk eraan: het is wel erg belangrijk dat zoveel mogelijk mensen verder groeien.“

Met die laatste zin ben ik het eens (algemene waarheid), maar dat de auteurs menen te weten in welke richting de mens(heid) moet groeien, en langs welk pad dat gaat, vind ik pretentieus (en dus gevaarlijk). Spijtig dat veel lieve christelijke vormingswerkers de ‘buzz’ rond dit boek niet doorprikken, maar het gaan propageren, gebruiken in cursussen allerhande. Zie bijv de bespreking op kerknet of Iot vzw. (Magdalenakerk in Brugge), die samen met het Bijbelhuis Zevenkerken en vzw Motief dit boek als ‘noodzakelijk’ en inspirerend karakteriseren (en verkopen).

Dick Wursten

P.S. 1: De reclametaal die bij de propaganda van dit boek hoort spreekt boekdelen.

P.S. 2: Een soortgelijke analyse zou je ook kunnen maken van de veel geprezen PKG – Post-kritische geloofsschaal (Hutsebaut) die in het katholiek godsdienstonderwijs quasi heilig is. Ook die wordt gepresenteerd als beschrijvend (en is dat natuurlijk ook qua cognitieve geloofsstijlen), maar is (op z’n minst óók) normatief.

1. Spiral Dynamics is een “gedeponeerd” handelsmerk. Het schetst via kleurcodes de evolutionaire ontwikkeling van individuen, organisaties, samenlevingen etc. Elke kleur is een soort ‘aanschouwingsvorm van het leven’, schets ‘een wijze van in het leven staan’. Er zijn verschillende uitvinders (parallelle ideeën, o.a. met cijfercodes), hele series verfijners, epigonen. Er zijn synergieën, conflicten, afsplitsingen en scheuringen. Je komt het zowel tegen binnen psychotherapie als bij managementtheorieën en bedrijfsethiek. Maar zoals de zeer grondige engelse wiki fijntjes opmerkt aan het eind van de eerste alinea: “However, it lacks mainstream academic support.”
2. Dit wordt simplistisch historiserend gebracht, met name in de eerste hoofdstukken. Unverfroren reproduceren de auteurs achterhaalde inzichten over de ‘primitieve stadia van de mensheid’ (en de ontwikkelingspsychologie!), waaruit we dan langzaam opstijgen tot ‘volwassenheid’ (toevallig ongeveer waar we ons nu bevinden als auteurs). Griezelig die Whig-history, toegepast op zoiets ongrijpbaar veelzijdigs en complex als religie.
3. ‘levels’ is het origineel – Spiral dynamics is Amerikaans – en ‘Stufe’ is een vertaling