De auteur, burgemeester van Antwerpen en voorzitter van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) had dit essay het liefst in het Latijn geschreven (de identitate) maar een boodschap moet toch ook communiceren. Dus dan toch maar in het Nederlands. Elders kunt u voldoende samenvattingen en contra- en pro-paganda vinden, dus dat laat ik hier nu achterwege. Gewoon een impressie en drie opmerkingen over dit essay. [lees verder onder de afbeelding]
Het is een fraai boek, en dit in meerdere opzichten: mooi uitgegeven, intelligent opgebouwd (prachtige hoofdstuktitels!), inhoudelijk doorwrocht èn spannend. Naarmate het einde nadert wordt de overgebrachte boodschap wel minder ‘dwingend’ (in logische zin), maar dat geeft de lezer de vrijheid om zelf (ook) andere elementen aan te dragen voor de ‘inclusieve identiteit’ die de auteur nastreeft voor Vlaanderen (ja, echt waar: inclusief. Ik meen zelfs één keer de term ‘nieuw wij’ te hebben gelezen…). De Waarden van De Verlichting (historisch gegroeid, en dus in zekere zin ’toevallig deze en geen andere’, maar juist daarom te nemen ‘as they are’) als leidcultuur. Dat betekent dat je zeker andere opvattingen mag hebben, maar deze waarden bepalen wel het kader. Of met een ander effectief beeld: Het is de software waarop het samenlevingssysteem draait. Hierbij gaat het om Vlaanderen als een imagined community, een onvertaalbaar begrip, in 1983 gesmeed door Benedict Anderson om de politieke oorsprong van nation-ness te kunnen duiden. Bedoeld wordt dat elke gemeenschap die niet op reële kennis van elkaar berust een ‘verbeelde gemeenschap‘ is. NB: niet ‘ingebeeld‘ want de gemeenschapsbeleving is reëel, maar ‘verbeeld‘ omdat ze berust op een verhaal dat men elkaar vertelt, dat men deelt. Dat verhaal lijkt historisch (en heeft historische wortels) maar is in werkelijkheid een mythe. NB: ‘Mythe’ betekent niet dat het vertelde onwaar is, enkel dat de waarheid ervan niet op het niveau van de feitelijkheid moet worden gezocht, maar op het niveau van de betekenisverlening, d.w.z. als een zinvol antwoord op de vraag: ‘waarom zijn wij op dit moment op deze plaats?’. Je kunt veel zeggen van dit essay, maar Bart De Wever’s mensvisie en geschiedenisopvatting is niet simplistisch. Hij probeert recht te doen aan het feit dat de mens een door een door ‘historisch wezen’ (in het Duits: ‘geschichtlich’, een filosofisch geladen term).
Drie opmerkingen:
1. Wie Bart De Wever’s visie op de Vlaamse nationale identiteit wil verstaan, moet Benedict Anderson’s Imagined Communities (1983, verbeterde herdruk: 1991) niet alleen ‘van horen zeggen’ kennen maar echt gelezen hebben. Bijna alle weergaven van dit boek die ik ken (ook van wetenschappers) zijn te grove vereenvoudigingen, te schematisch. De gedachtengangen die in het boek ontwikkeld worden en de woorden die Anderson daarvoor probeert te vinden zijn naar mijn aanvoelen namelijk precies zo complex als de historische menselijke werkelijkheid die hij wil beschrijven. Ziet u ertegen op: u zult er geen spijt van krijgen, want het is een ongelooflijk rijk boek en prachtig geschreven (In het Engels lezen, indien mogelijk).
2. Wie Bart De Wever’s visie op de Vlaamse identiteit verder wil ontwikkelen en uitdiepen, doet er m.i. goed aan om ook een andere onafhankelijke denker aan de vergetelheid te ontrukken: Paul Ricoeur. En dan met name diens gedachten over de narratieve identiteitsconstructie (bijv. uitgeengezet in Temps et Récit (1983-1985) en Soi-même comme un autre (1990)). Zowel Anderson als De Wever zijn zich van de kracht van ‘het vertellen van verhalen’ bewust (m.n. het proces van emplotment), maar beide raken dit aspect van de (nationale) identiteitsontwikkeling meer aan dan dat zij dit doordenken en valoriseren.
3. Hoewel ik de evocatie van parallelle politieke ontwikkelingen in het verleden (m.n. het Romeinse Rijk, maar ook latere) interessant vind als eye-openers en brain-teasers, verzwakken deze historische analogieën uiteindelijk het betoog. De weergave van de toenmalige problematiek is erg schematisch (kan niet anders in een essay), maar daardoor ook niet overtuigend. Meer dan voor enig ander literair genre geldt voor een essay : ‘kill your darlings’.
8-8-2019, Dick Wursten