Comenius (Jan Amos), Allesomvattende onderwijsleer. Didactica magna

Jan Amos Comenius, Allesomvattende onderwijsleer. Didactica magna. Hertaling en annotatie door H.E.S. Woldring. Damon 2018. 352 pagina’s. ISBN: 9789463401432.

Dit is een “betrouwbare en voortreffelijke gids om in alle gemeenten, steden en dorpen van elk christelijk land scholen te stichten waarin de hele jeugd, zowel jongens als meisjes, niemand uitgezonderd, in kennis worden gevormd. Als zodanig dienen deze scholen er ook toe om hun moreel gedrag te verbeteren. hun geloof te versterken, om zodoende in alle dingen van het tegenwoordige en toekomstige leven te worden gevormd. Deze vorming dient snel, prettig en grondig te gebeuren.” Dit is de openingszin (of om precies te zijn de originele titelpagina) van het didactisch handboek dat Jan Komensky (Comenius) in 1657 in Amsterdam liet verschijnen:

Titelpagina van de originele uitgave (Amsterdam 1657). De korte inhoud en de bedoeling van een boek op de eerste bladzijde in plaats van een titelpagina.

Comenius had er meer dan 30 jaar aan gewerkt (zowel theoretisch als praktisch). Verrassend is hoe fris deze didactiek nog klinkt. De uitdagingen waar het onderwijs (het wonder en raadsel van het ‘lerende subject’) voor staat zijn ook niet echt veranderd. Comenius had er een fijn gevoel voor. De concrete antwoorden en praktische aanbevelingen zijn natuurlijk gedateerd (alhoewel, didactologen met hun ‘onderwijsvernieuwingen’ helpen het echte lesgeven ook niet altijd vooruit), maar dat doet niets af aan het niveau en de waarde van dit boek. Een klassieker dus.

Alleen al daarom verdient dit boek een heruitgave. Dr. H.E.S. Woldring (prof. em. politieke filosofie VU, voorzitter van de Stichting Comenius en auteur van twee recente boeken over Comenius) verzorgde ‘deze hertaling’. Hij deed dat op verzoek van de uitgever. Een ‘hertaling’, want deze uitgave is een update van de Nederlandse vertaling van de Didactica magna uit 1892 (Harm de Raaf, Groote onderwijsleer) onder ‘ständiger Heranbeziehung’ van de degelijk geannoteerde Duitse vertaling uit 1954 van Andreas Flitner (Grosse Dialektik), waaraan hij ook grotendeels de korte samenvattingen die aan elk van de 33 hoofdstukken voorafgaan, ontleent. Hetzelfde geldt voor de verklarende voetnoten. In een kort voorwoord verantwoordt Woldring deze nieuwe uitgave (p. 7-8) en in een beknopt maar adequaat nawoord situeert hij de didactiek van Comenius, biografisch, historisch en qua samenhang met diens algemene filosofie (de zogeheten ‘pansofie’) (p. 315-322).

Tsjechische postzegel ter ere van Comenius’ 400ste verjaardag.

Opvallend bij het doorlezen van het boek is de open blik waarmee Comenius kinderen benaderde, zijn grote eruditie (een echte humanist), en zijn fijn aanvoelen van het wonder van ‘het leerproces’. Zijn tijd vooruit (maar in zekere zin ook gewoon voortbordurend op aanzetten die in de 16de eeuw gegeven zijn, o.a. bij Erasmus en Luther) is zijn pleidooi voor de schoolplicht óók voor meisjes, en zijn visie op kennisverwerving. Dat laatste impliceert bij Comenius ook vaardigheden, skills en gebeurt vanzelfsprekend interdisciplinair en vakoverschrijdend. Iedereen moet en kan alles leren. Hij vergelijkt de verwerving van kennis geregeld met de organische groei van planten. De leraar is daarbij een aandachtige en liefdevolle hovenier, die ook tere of traag-groeiende plantjes optimaal wil laten vruchtdragen, ja die zelfs in het trage groeien een kwaliteitskenmerk kan zien. De passages die hij hierover schrijft, snijden ook vandaag nog hout, zeker wat de leraarsattitude betreft.

Kortom: hoewel meer dan 350 jaar oud, een plezier om door te bladeren en her en der een passage te lezen.

Dick Wursten

Plaats een reactie

Uw e-mail wordt nooit gepubliceerd noch gedeeld. Verplichte velden zijn gemarkeerd met een *

U kunt de volgende HTML 'tags' en 'attributes' gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>

*
*