Terwijl wij in 2009 ons allemaal blindstaarden op Calvijn (vanwege zijn 500ste verjaardag), werd met minder klokgelui in Utrecht/Leuven/Rome de 550ste geboortedag van een zekere Adriaan Floriszoon Boeyens gevierd. Hij was de zoon van een timmerman uit Utrecht, die onder invloed van de sobere levensstijl van de ‘broeders des gemenen levens’ (denk aan Thomas à Kempis met zijn de navolging van Christus) theologie ging studeren aan de nog jonge Leuvense universiteit en daar een schitterend carrière maakte. Al snel werd hij professor, rector, dekaan en wat al niet meer. Hoewel verankerd in de middeleeuwse theologie (met z’n heel precieze analytische methodes en ingenieuze vormen van discussiëren) toont hij ook openheid voor het opkomend humanisme, dat terug wil naar de bronnen en het zelfstandig denken wil stimuleren. Hij probeert – tevergeefs – Erasmus naar Leuven te krijgen (1502) door hem een leerstoel ‘poetica’ aan te bieden. Na een succesvolle carrière aan de Leuvense universiteit wordt hij in 1507 benoemd tot raadsheer en opvoeder van de jonge Karel V (geboren 1500), die – eens op de troon gezeten – Adriaan als ambassadeur naar Spanje stuurt. De diplomaten van de 16de eeuw waren zeer vaak bisschoppen en kardinalen (later ook nog: denk maar aan Richelieu). Als bisschop en inquisiteur moet hij de onrust in de nieuw gebieden Aragon, Navarra, León en Castilië beteugelen, terwijl de keizer in de Duitse landen vertoeft. Het lukt en hij wordt tot kardinaal verheven. Daar verneemt hij in februari 1522 dat hij tot paus is verkozen, een benoeming die hij niet gezocht heeft en zelfs maar aarzelend aanvaardt.
Eens in Rome (najaar 1522) nam hij ook de hervorming van het pauselijk hof (curie) ter hand, wat hem vele vijanden opleverde. Hij kritiseerde openlijk de luxueuze en immorele levensstijl. Ook zette hij zich aan de bestrijding van de ergste ketterij sinds tijden, het lutheranisme. De veroordeling van een aantal opvattingen van Luther, zoals die reeds in 1520 in Leuven was gepubliceerd, had hij vanuit Spanje volledig onderschreven. Als paus probeerde hij – dit in tegenstelling tot zijn voorganger – ook een inhoudelijk antwoord te vinden op de kritiek van Luther. De reeds genoemde hervorming van de curie hoort hierbij, evenals het preciezer reglementeren van de aflaatpraktijk. Zijn belangrijkste stap echter ligt in het feit dat hij in dezelfde brief waarin hij Luther’s stellingen veroordeelt, hij ook oproept tot een gewetensonderzoek om te zien in welke mate de kerkelijke leiding, die een voorbeeld moest zijn, was afgeweken van het rechte pad (de hele brief wordt afgedrukt in het boek). Ook Adrianus’ poging om Erasmus tot een uitspraak tegen Luther te dwingen wordt behandeld.
In deze beknopte biografie (120 pp met 30 pp extra’s) wordt de figuur van Adrianus VI met kennis van zaken geschetst, zonder de bias die vroegere geschiedschrijving (pro-contra) zo vaak kenmerkte. Vooral zijn Leuvense periode komt tot leven. Hier heeft hij tot 1515 gewoond (het huidige pauscollege staat op de plaats waar hij eens zelf woonde) en beslist de gelukkigste tijd van zijn leven doorgebracht. De auteur verschaft bij dit alles ook de broodnodige context, zodat je brieven, daden, gebeurtenissen, ideeën kunt plaatsen in historisch perspectief.
DW
Michiel Verweij, Adrianus VI (1459-1523). De tragische paus uit de Nederlanden., Antwerpen-Apeldoorn (Garant), 2011, €19