In zijn bekende meeslepende stijl zoekt Erik Borgman, professor ‘Publieke Theologie’ aan de Universiteit van Tilburg, een weg door en uit het dal waarin de kerk zich vandaag bevindt. Zoals we van deze dwarsdenker kunnen verwachten, neemt hij ook in dit boek ons tegenvoets. Hij verklaart zijn liefde aan de kerk: niet de ideële kerk, maar de tobbende kerk; niet de kerk zoals die zich op TV op z’n best presenteert, maar zoals die in dorp of stad X op een doorsnee zondagmorgen samenkomt; niet de kerk op de top, maar die in het dal, waarin zij zich bevindt. Hij gooit zich vol in de strijd tegen de beleidsmakers, rapportenschrijvers, managers en andere betweters die op papier zetten hoe de kerk er anno 2050 of zoiets moet uitzien. “Hoezo ? Zijn we er nu dan niet ?”, verzucht hij. Aan zulke initiatieven heb je evenveel als aan het antwoord van de man aan wie jij de weg naar je bestemming vraagt en die zegt: “Als ik u was, zou ik niet van hier vertrekken”.
Op virtuoze wijze bespeelt Borgman dit register en scoort hier wat mij betreft punt op punt. We leven hier en nu en we moeten het doen met de kerk zoals die nu is, reëel. En het heeft weinig zin om onze dromen voor werkelijkheid te nemen. Dat maakt de nachtmerrie alleen maar erger als we ontwaken. Maar wat dan wel ? In dit boek probeert Borgman zijn ‘gedachten over opbouw in tijden van afbraak’ met de lezer te delen. Hiertoe geeft hij 6 aanzetten in evenveel hoofdstukken, resp. de impasse als een uitdaging zien (h.1), de plek van samenkomst, het gebouw koesteren (h.2), de chaos, het ‘zootje’ (kerkdefinitie ontleend aan paus Franciscus) als roeping zien (h.3), de verbondenheid met God en elkaar in de eucharistie beleven (h.4), geloven dat geliefd-zijn door God transformerende kracht heeft (h.5) en de blik op de hele wijde wereld blijven richten (h.6).
Uit de aarde der zaak worden deze ‘gedachten’ niet gepresenteerd als beleidsadviezen, incl. stappenplannen, maar of het dan zoveel zinvoller is om een preekstijl te hanteren, zelfs met een moraliserende ondertoon (‘Wij zouden ons eigenlijk veel meer moeten bewust zijn van…’ etc.), is de vraag. Daar komt bij dat de auteur een typisch moderne katholiek is, dat wil zeggen: hij bewondert op bijna beate wijze de (niet meer zo) nieuwe paus Franciscus. Citaten uit zijn werk en sappige quotes uit interviews larderen voortdurend zijn betoog (alsof die transformerende kracht bezitten). Hetzelfde doet hij met evangelieverhalen en apostolische geschriften. Elk hoofdstuk krijgt zelfs een ‘bijbeltekst’ mee. Overtuigt hij ? Mij niet. Ik bleef op mijn honger zitten. Met een verrassende invalshoek meer of minder en een gloedvolle preek bouw je de kerk niet op in tijden van afbraak. Daarvoor zijn m.i. de tijden te zeer veranderd en is de crisis van de institutionele kerk dieper dan Borgman waar wil hebben. De aporie bestempelen als een ‘list van de Geest’ en daarmee wat negatief aanvoelt in iets positiefs veranderen is zeker een vondst, maar verandert eigenlijk niets aan de zaak. Het is en blijft een sofisme. Tenslotte nog twee opmerkingen: Het boek is geschreven met de Nederlandse situatie voor ogen. De auteur beweert dat het ook op Vlaanderen van toepassing is (ja, universeel eigenlijk). Dit getuigt m.i. van een tekort aan inzicht in de realiteit. In Vlaanderen is de context van de kerk als instituut (en daarover gaat het toch op z’n minst óók) gans anders dan in Nederland. In Vlaanderen heeft de overheid sinds Napoleon de grondwettelijke verplichting alle bestaande kerkgebouwen te onderhouden (incl. predikants-/pastoorsplaatsen) en wordt elk nadenken over de toekomst van de kerk door deze stand van zaken gehypothekeerd. Borgmans requisitoir tegen het sluiten van kerkgebouwen klinkt dan misschien wel goed in een Nederlandse context (dat kunnen de Nederlandse lezers beter beoordelen dan ik), maar klinkt wrang in een Vlaamse context. Het boek leest verder net zo vlot als het geschreven is en op de website van de uitgever, www.adveniat.nl, kunt u de auteur in filmpjes het boek per hoofdstuk zien samenvatten en vindt u gespreksvragen om het gesprek hierover in uw gemeente of parochie op gang te brengen.
DW
Erik Borgman, WAAR BLIJFT DE KERK ? Gedachten over opbouw in tijden van afbraak. Adveniat-Baarn/Halewijn-Antwerpen 2015. 158 blz. € 19,50. ISBN: 9789492093127