Twee van Plato’s belangrijkste dialogen hebben het begrip ‘eros’ als thema, het Symposium en de Phaedrus. Ze geven centrale aspecten van zijn denken weer. Natuurlijk zijn die teksten al eindeloos becommentarieerd en geanalyseerd, en niet alleen door filosofen. Aan die bibliotheek had de Nederlandse classicus en filosoof Charles Hupperts in 2000 al een originele analyse van het Symposium toegevoegd (proefschrift, in 2003 gepubliceerd als ‘De macht van Eros’) , waarin hij had geprobeerd de realiteit van de Atheens seksualiteitsbeleving op het spoor te komen om Plato’s tekst van meer context te voorzien. Hij is van mening dat de canonieke status van het Symposium ervoor heeft gezorgd dat de beeldvorming over seks in Plato’s Athene te veel is bepaald door wat de sprekers in de dialoog erover zeggen. Zoals u weet is het Symposium literair geconcipieerd als een redevoeringenwedstrijd over de ‘Eros’. Hupperts onderzocht de klassiek Griekse homoseksualiteit door afbeeldingen op vazen te analyseren, waarop intieme en verleidingsscènes zijn uitgebeeld. Dat de homoseksuele relatie (in het Grieks ‘pederastie’ een samentrekking van ‘pais’ (knaap) en ‘erastes’ (minnaar) vooral zou bestaan hebben in intieme relaties tussen een oudere man met een jongen, waarin de pedagogie centraal zou staan en de seks maar bijzaak zou wezen, is volgens Hupperts onderzoek niet de normale praktijk geweest. Dit wordt in het Symposium wel gesuggereerd, maar dat zou dan eerder Plato’s kritiek op de bestaande losbandigheid zijn geweest en zijn wensvoorsteling. Athene was volgens Hupperts een pan-seksuele stad, waar alle vormen van seks, al dan niet tegen betaling, welig tierden en waar de mannelijke erotiek centraal stond. Er bestonden vele en duurzame homoseksuele relaties, maar niet per se tussen oud en jong. Ook werd zo’n relatie vaak gecombineerd met de sociaal wenselijke samenlevingsvorm van het heteroseksuele huwelijk. Hupperts wil deze wetenschappelijk onderbouwde maar niet onomstreden stelling uit zijn proefschrift middels deze publicatie ook bij het bredere publiek bekend maken.1
Het boek bevat een inleiding op Plato en Socrates en de plaats die beide vertaalde dialogen innemen in zijn oeuvre, gevolgd door het hoofdstuk over homoseksualiteit in Athene. Daarna volgen nog enkele hoofdstukken over de retorica (van belang vooral voor de Phaedrus) en de sofisten. Daarna volgt de vertaling van hetSymposium (p. 49-118, toelichtende noten: p. 199-244) en de Phaedrus (p. 119-198, toelichtende noten: p. 245-284). De noten zijn uitgebreid en geven zowel tekstuele als filosofische informatie. Beide dialogen worden in hoofdstukken geknipt en van ‘kopjes’ voorzien. Een selectieve bibliografie en twee indexen (Nederlandse en Griekse woorden) besluiten het boek. De vertaling van het Symposium is volgens het Woord vooraf een ‘verbeterde’ versie van de uitgave uit 2003. De Oxford-editie van I. Burnet is als brontekst gebruikt, de gekende bladzijverwijzingen zijn in de kantlijn opgenomen. De vertaling is zonder meer correct, in seksuele terminologie niet versluierend, maar blijft qua ritme een beetje stroef. Tenslotte: het boek is mooi ingebonden (harde kaft) en twee leeslinten vergemakkelijken het lezen.
Dick Wursten
Charles Hupperts (vertaling en toelichting), PLATOONSE LIEFDE. Het Symposium en de Phaedrus van Plato. Damon Budel 2016. € 32,90. ISBN: 9789460362231.
- zie bijv. dit essay van Sam Janse, gebaseerd op onderzoek van David Halperin