Bonny (Johan), Burggraeve (Roger), Mag ik? Dank je. Sorry. Vrijmoedige dialoog over relaties, huwelijk en gezin

Wat ontbreekt in het boek is de vraag of alle problemen op dit terrein niet ook samen hangen met twee feiten, nl. dat het huwelijk als een sacrament wordt gezien en dat seksuele relaties wezenlijk anders worden ‘geordend’ in onze tijd.

 

‘Frank en vrij, gretig en verrast, wikkend en wegend gingen we steeds opnieuw met elkaar in gesprek’, zo schrijven de auteurs in de inleiding van dit boek. Het betreft Johan Bonny, bisschop van Antwerpen, die in oktober 2015 deelnam aan de tweede synode over het gezin in Rome, Roger Burggraeve, moraaltheoloog en Ilse Van Halst, journaliste. Aanleiding voor hun gesprek is Amoris Laetitia, de brief of exhortatie waarin de paus de bevindingen van de dubbele gezinssynode heeft samenvat. De titel is een citaat hieruit en vat, volgens betrokkenen, de wijsheid van de paus en de synodebisschoppen goed samen. Zij proberen nu de lijnen door te trekken naar de praktijk van het kerkelijk leven in Vlaanderen. Het gaat dus om vragen rond huwelijk en gezin, seks, liefde en samenwonen, kinderen krijgen, homoseksuele relaties, genderissues, echtscheiding, eucharistie voor gescheidenen en de mogelijkheid van een tweede huwelijk. Het komt allemaal aan bod in vijf hoofdstukken, voorafgegaan door een peiling van de krachtlijnen van de gezingssynode en besloten met een korte voortuitblik waarin gepleit wordt voor een soort ‘Staten Generaal’ rond deze kwesties. De dialoganten (Bonny en Burggraeve) hebben een poging gedaan om voluit in ‘de spanning tussen het wenselijke en het haalbare’ te gaan staan. Zo formuleren ze het zelf en ze beseffen dat het voor de lezer vaak een spreidstand zal lijken. Dat is juist, waarbij mijns inziens ook duidelijk wordt dat de echte spanning er eentje is tussen een kerkrechtelijk-doctrinair-theologische discours over het sacrament van het huwelijk en de reële vorm waarin de Vlamingen vandaag hun relaties vormgeven en beleven, katholiek of niet. Het is evident dat de paus in zijn samenvattende brief de communio in de Kerk heeft proberen te bewaren. Door accenten te leggen en bepaalde zaken niet op te nemen in de tekst heeft hij aangegeven – zo claimen de beide gesprekspartners – dat hij vindt dat de kerk op het terrein van relaties voor een groeimodel moet kiezen. De realiteit moet pastoraal benaderd worden en veel mag overgelaten worden aan de context. Afrika is Europa niet. Bij lezing ontstaat de indruk dat zowel Burggraeve vanuit zijn vakgebied als Bonny als bisschop, de ruimte die zo gecreëerd is, proberen te maximaliseren. Ze zoeken samen naar gebaren, rituelen voor niet-huwelijks samenwonenden, voor relaties die ontstaan na een gebroken huwelijk, en voor andere dan hetero-seksuele relaties. De spanning wordt af en toe onhoudbaar en dan komen de dialoganten in een spagaat terecht. Het meest opvallend als het gaat om tweede huwelijk, homoseksualiteit en gender. De leer van de kerk is op dit terrein ook zodanig essentialistisch dat er eigenlijk geen speelruimte is. De moraal-theologische onderstroom is goed herkenbaar. Voortbouwend op de opvatting dat ook in andere levensvormen ‘zaden’ van het huwelijk kunnen voorkomen [analoog aan de wijze waarop men in de kerkleer andere kerken en godsdiensten positief probeert te benaderen] kunnen jonge mensen begeleid worden in hun groeiproces, waarbij openlijk of stilzwijgend wordt verondersteld dat de causa finalis het sacrament van het heteroseksuele huwelijk is. Dit wordt onderbouwd door te verwijzen naar de slimme manoeuvre van de paus om deze synode te laten plaatsvinden in het ‘Jaar van de Barmhartigheid’, zodat de pastorale insteek breed kan worden ontvouwd. Slechts een enkele keer is er besef dat hiermee vooral een rookgordijn wordt opgetrokken om de principiële afkeuring ervan aan het gezicht te onttrekken. In dit model zijn immers al die andere vormen van relatie nog steeds niet ‘in regel’ (‘intrinsiek ongeordend’ heet dat in het jargon gebaseerd op het natuurrecht), maar komt men er mee weg omdat er ‘verzachtende omstandigheden’ zijn. Dat laatste is een negatief principe, gebaseerd op een veroordeling, een afwijzing, waardoor de liefdevolle behandeling uiterst paternalistisch overkomt. Een gebrek waaraan ook veel publicaties in het ‘Jaar van de Barmhartigheid’ leden. Dat het groeimodel hiertegen een reëel tegenwicht biedt, zoals Burggraeve beweert (bijv. p. 213-214), waag ik te betwijfelen. De jongeman die bij hem komt en zegt: ‘ik wil met u praten. Ik ben homoseksueel. Maar ik wil geen medelijden, ik wil erkenning’, zal hij weinig te bieden hebben.  Wat ook volledig ontbreekt in het boek is de vraag of al deze problemen niet samen hangen met twee feiten, nl. dat het huwelijk als een sacrament wordt beschouwd en dat seksuele relaties wezenlijk anders worden ‘geordend’ in onze tijd. Ook het wetenschappelijk onderzoek naar de gender-kwesties (o.a. de rol van het zelfbeeld) spelen geen enkele rol. Typisch rooms-katholiek is tenslotte dat het burgerlijk huwelijk (de wetgeving) nauwelijks aan bod komt. Enige engziendheid is de romana niet vreemd.

Het boek is met andere woorden een aanrader als je eens van binnenuit wilt meemaken (en bijna voelen) hoezeer leidinggevende figuren uit het kerkelijk opzicht en de pastoraal van de rooms-katholieke kerk worstelen met deze problematiek en proberen de explosieve materie te managen. Mw. Ilse van Halst komt de eer toe om de inhoud van de ‘gretige gesprekken’ te hebben samengevat in een handzaam boek. Het enige dat mij hierbij stoorde was de eerbiedige toon waarmee zij naar al die mannen die in Rome over dit onderwerp hebben gesproken verwijst. Hetzelfde geldt ook voor de omschrijving van de bisschop (Johan Bonny, de synodevader). Het kan ook zijn dat dit laatste meer samenhangt met de poging om in een dialoogboek wat afwisseling te brengen door de introductie van de gesprekspartners te variëren. Zo kan ook Roger Burggraeve ‘de Leuvense moraaltheoloog’ of ‘de salesiaan’ genoemd worden.

Dick Wursten

Johan Bonny, Roger Burggraeve, Ilse Van Halst
Mag ik? Dank je. Sorry. Vrijmoedige dialoog over relaties, huwelijk en gezin
Lannoo Leuven, 2016. 248 blz. ISBN: 9789401438254. € 19,99